Varend op en fietsend langs het Tjeukemeer stilstaan bij geheim agent Lodo van Hamel

Piloot uit Joure probeerde in WO II verzetsstrijders naar Engeland te vliegen

OOSTERZEE (NL) – Langs het Tjeukemeer, de Tsjûkemar in het Fries, loopt van Echtenerbrug tot Oosterzee-Buren een prachtig fiets- en wandelpad. Het is eigenlijk een oorlogsmonument. Het hooggelegen pad, dat ruim zicht biedt op het meer en de dorpen Echtenerbrug, Echten en Oosterzee, is vernoemd naar Lodo van Hamel (6 juni 1915-16 juni 1941). Hij was luintenant-ter-zee tweede klasse bij de Koninklijke Marine en voerde als geheim agent in de Tweede Wereldoorlog belangrijke opdrachten uit voor de Nederlandse regering in ballingschap in Londen. Het ging in de morgen van 15 oktober 1940 vreselijk fout op het Tjeukemeer en het oevervolgende dijkje van Echtenerbrug naar Lemmer, zo ontdekte redacteur Albert Hendriks van Fries Nieuws in een tiental bronnen die hij raadpleegde.

Nadat geheim agent Lodewijk Anne Rine Jetse (Lodo) van Hamel samen met enkele andere verzetsmannen en –vrouwen met succes vier inlichtingen- en zendgroepen in het door de Duitsers bezette Nederland opgezet had, zou hij met Jean Mesritz, Marion Smit en prof. dr. Lourens Baas Becking uit het verzet in de nacht van 13 op 14 oktober 1940 op het Tjeukemeer opgepikt worden door een in Engeland op te stijgen watervliegtuig. Dat zou het viertal naar Londen brengen om vandaar de bevrijding van Nederland helpen te coördineren en te organiseren op basis van de in bezet gebied vergaarde kennis.

Watervliegtuig
De organisator van de vlucht was Hans Hers, die zelf niet mee zou gaan. De vijf verzetsmensen ontmoetten elkander 12 oktober 1940 in een café in Echtenerbrug, in de oorlog een belangrijk verzetscentrum. Het vliegtuig van het 320 Dutch Squadron RAF, een Fokker T.VIIIw onder commando van de later vermaard geworden en veel geprezen piloot Heije Schaper uit Joure, kon helaas niet opstijgen. Het slechte weer aan de andere zijde van de Noordzee was daar debet aan.

Foute boel
De drie mannen en vrouw, die in het bootje op het meer waren om zogenaamd als ornithologen de vogeltrek te bestuderen, roeiden terug naar een schuiladres om vervolgens de volgende avond weer het meer op te varen in afwachting van transport naar Engeland. Dat er wat eigenaardigs op het meer gaande was, constateerde een boerin die de plaatselijke Nederlandse politie informeerde. En die bracht de Duitse Sicherheitspolizei en aanverwante diensten weer op de hoogte. Foute boel.
Het watervliegtuig bereikte Friesland in de nacht van 14 op 15 oktober wel, maar kon niet landen vanwege dichte mist, uitgerekend alleen boven het Tjeukemeer. Deze beroerde weersomstandigheid werd het begin van een drama.
Ook verraden door het geronk van de motoren van het watervliegtuig boven het stille Tjeukemeer werd het vijfkoppige gezelschap ’s ochtends, toen het licht werd, op de wal opgewacht door Nederlandse politiemensen die de Duitsers welwillend assisteerden. Het Duitse afweergeschut heeft het vliegtuig ook nog met mitrailleurs beschoten toen piloot Schaper een tweede landingspoging ondernam. Daarbij werd het toestel behoorlijk beschadigd en raakten twee bemanningsleden lichtgewond, maar het bereikte Engeland weer.
De bezetters vonden, mede op aanwijzingen van de boerin, op de rampzalige ochtend van 15 oktober 1940 ook nog zwaar belastend materiaal, namelijk een koffertje met geheime documenten. Van Hamel en zijn vrienden hadden die in de zompige walkant onder graszoden verstopt.

Gevangen en veroordeeld
De vijf verzetslieden werden eerst in Leeuwarden (Huis van Bewaring Blokhuispoort), daarna in Scheveningen (Oranjehotel) gevangen gezet en vervolgens berecht. Van Hamel werd vanwege spionage tot de dood veroordeeld en op 16 juni 1941 gefusilleerd op de Bussumerheide in het Gooi. Hers kreeg levenslang en de Joodse Mesritz drie jaar, maar vond uiteindelijk 31 maart 1945 de dood in concentratiekamp Neugamme. De botanicus en microbioloog en hoogleraar Baas Becking kwam er aanvankelijk met een korte straf van af, maar belandde na een tweede ontsnappingspoging later alsnog in een Duits gevangeniskamp. Hij overleefde de oorlog, emigreerde in 1951 naar Australië waar hij 6 januari 1963 op 68-jarige leeftijd stierf.
Van Hamels maat, de verzetsstrijder, geneeskundestudent en na de oorlog gepromoveerde arts Hans Hers overleefde de oorlog ook. Hij, geboren op 4 juli 1917 en gestorven op 29 oktober 2006, heeft het Lodo van Hamelpad en een herinneringsplaquette 6 juni 2003 officieel onthuld in Oosterzee. De gedenknaam van het pad en het herinneringsteken zijn een initiatief van twee bewoners van Oosterzee, te weten Popke Popma en Sibbele Witteveen. Het bestuur van Plaatselijk Belang Oosterzee nam het idee van de twee over en diende een voorstel in bij de Commissie Kleine Kernen van de toenmalige gemeente Lemsterland (Lemmer Friesland), nu een onderdeel van de Gemeente De Fryske Marren.

En Marion dan?
Verzetstrijdster Marion Smit uit Den Haag, waar Lodo van Hamel ondergedoken zat om vandaar, na zijn dropping in die regio, verzetsactiviteiten te ondernemen, werd 8 april 1941 vrijgelaten. Zij is een van de weinige vrouwelijke Engelandvaarders, Nederlandse mannen en vrouwen die tijdens de bezetting geprobeerd hebben naar Engeland te ontsnappen met de bedoeling om een bijdrage te leveren aan de bevrijding van Nederland. Hoe het haar uiteindelijk vergaan is, kon de redactie van Fries Nieuws helaas nog niet achterhalen.